دفاع هوشمند را می توان راهبردی مطمئن در بکارگیری تمامی ظرفیتها و مقدورات موجود کشور در مواجهه با تهدیدهای بالقوه و بالفعل پیش روی نظام دانست. با عنایت به ظرفیت های معنایی فراوان و تجمیع حوزه های نرم افزارانه و سخت افزارانه در آن، این مفهوم از راهبردی ترین سیاست های کلان نظام قرار گرفته است. دفاع هوشمند، در واقع دفاع از ارزشهایی است که مورد تهدید همه جانبه دشمن قرار گرفته است که بالطبع دفاع همه جانبه و هوشمندانه را مطالبه می کند. یکی از حوزه های دفاع برای همه کشورها حوزه دیپلماسی دفاعی است که به مفهوم بهره گیری از ظرفیت های دیپلماسی برای پیشبرد هدف ها و کارویژه های دفاعی است. امروزه بر کسی پوشیده نیست که دیپلماسی می تواند نقش مکمل و حتی نقشی برتر را در تعامل کشورها به عهده داشته باشد. با توجه به نو و جدید بودن واژه دفاع هوشمند، در این مقاله سعی بر این است تا ضمن کالبد شکافی دفاع هوشمند و شناخت عناصر و ابعاد آن، نقش دیپلماسی دفاعی (با تأکید بر اندیشه ها و آراء مقام معظم رهبری) را بررسی و راهکارهای کاربردی دیپلماسی دفاعی را ارائه نماییم.

جهاد کبیر از مباحث اصلی در اسلام و قرآن می باشد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است. این امر ناشی از تحولات بوجود آمده در سطح بین المللی و شرایطی می باشد که ایران و جهان اسلام با آن مواجه شده است. جهاد کبیر دارای لوازم و ویژگی ها وپیش شرط هایی است که عبارتند از: انقلابی بودن، عدم تبعیت از دشمن، مقابله با تهدیدات استکبار و آشنایی با ابعاد مختلف جهاد کبیر. از جمله الزامات مهم برای رشد مقوله ی جهاد کبیر دشمن شناسی و بصیرت افزایی می باشد. همچنین جهاد کبیر دارای عرصه های مختلفی می-باشد که عبارتند از: عرصه سیاسی، عرصه ی فرهنگی-اجتماعی و عرصه ی اقتصادی. در پژوهش مورد نظر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری به بررسی جایگاه جهاد کبیر در اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری خواهیم پرداخت و به دنبال پاسخگویی به این سوال می باشیم که جهاد کبیر چه نقشی در پیش برد اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی دارد؟ و فرضیه ی مورد نظر بر نقش اساسی مقوله ی جهاد کبیر در شرایط کنونی در سطح داخلی و بین المللی تأکید دارد و عاملی پیش برنده برای نظام جمهوری اسلامی می باشد.

هویت عبارت است از پاسخ به کیستی و چیستی که موجب تمایز و یا تشابه یک فرد و یا گروهی نسبت به دیگران می گردد. هویت ملی در جامعه معاصر ایران برساخت جدیدی از هویت ایرانی است که لایه ی اسلامی و انقلابی به آن افزوده شده است. این تحقیق با هدف" تبیین ابعاد، عناصر و مولفه های هویت ملی(اسلامی، ایرانی و انقلابی) و جایگاه آن در اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری" به روش اسنادی و دلفی انجام شده است. مقایسه ابعاد هویت ملی نشان می دهد که بُعد اسلامی با میانگین رتبه 3. 5 و بُعد ایرانی با میانگین رتبه 2. 7 دو بُعد اساسی هویت ملی ایرانی-اسلامی را تشکیل می دهد. درکلیه ویژگی های اعلام شده برای هویت ملی(ایرانی و اسلامی) میزان احساس تعلق و عاطفه نسبت به هویت ملی بیش از میزان تعهد و آمادگی دفاع(رفتار) می باشد و همچنین میزان تعهد و رفتار بیش از آگاهی و شناخت نسبت به عناصر هویت ملی می باشد. بر اساس نتیجه بدست آمده؛ مبانی چهارگانه، هفت اصل، یازده ویژگی و دو دسته کارگزاران( نقش آفرینان دفاعی) اجزاء تفکر و اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری هستند که هویت دفاعی را بر محور هویت اسلامی و ایرانی تشکیل می دهد. همچنین در اندیشه دفاعی معظم له" بسیج به عنوان تشکلی هویت پایه، نقش کلیدی در بهره-گیری از توان هویت ملی برای دفاع و پاسداری از اسلام و کشور در زمینه های مختلف دارد و بر همین اساس راهکارهایی برای انضمامی شدن این اندیشه و تجلی دفاع هویت پایه در در بستر بسیج ارائه شده است.

شکوفایی و سرزندگی انقلاب ها با تبیین و نهادینه سازی اندیشه های بزرگان آن انقلاب آغاز گشته و استمرار می یابد و مغفول شدن از اندیشه ها، جامعه را از آرمان ها دور نموده و در روزمرگی ها، زمینه را برای پذیرش اندیشه های استحاله ای فراهم خواهد کرد. کنکاش در اندیشه های دفاعی مقام معظم رهبری به عنوان یکی از استوانه های نظام از دوره شکل گیری تا رحلت بنیانگذار ج. ا. ا و به عنوان ولی فقیه و فرماندهی کل قوا از سال 68 تا کنون، جزء وظایف و مأموریت های ذاتی مسئولان کشور می باشد. در این مقاله تلاش شده است با مرور گفتمان مقام معظم رهبری بر نقش توانمندسازی معنوی در اندیشه های دفاعی معظم له، به روش تحلیل محتوا و استنباطی دست یابیم. بر اساس نتایج این پژوهش، تاکید بر تزکیه و اخلاص، روحیه انقلابی، دین داری، عمل صالح، حفظ ارزش ها، حضور مومنانه، اتکاء به نفس و. . . از کلیدواژه های اصلی بکاربرده شده توسط مقام معظم رهبری برای توانمندسازی معنوی نیروهای دفاعی جهت ارتقاء توان دفاعی کشور می باشد.

بهره گیری از توانمندیهای نیروهای مسلح در مدیریت روابط بین المللی به ویژه به عنوان پشتیبانی سیاست خارجی کشور از یک سو و تضمین برقراری شبکه ای از روابط تخصصی میان بخشهای دفاعی در سطوح دو یا چندجانبه بین المللی از سوی دیگر، از جنبه های مهم کارکرد نیروهای مسلح در عصر حاضر است. دیپلماسی دفاعی به عنوان پوشش دهنده این کارکرد، قادر است ضمن افزایش توان قدرت بومی، به اعتمادسازی و ایجاد شبکه ها و ساختارهای بین المللی همسو به منظور مقابله با تهدیدهای خارجی مشترک نیز منتهی شود. در نهایت، هدف اصلی مورد تعقیب، افزایش ضریب امنیت ملی از طریق همکاری است. مقام معظم رهبری، با ارائه مبانی و چارچوب های دیپلماسی دفاعی اسلامی-ایرانی، مسائل مهمی را در خصوص نحوه عمل نیروهای مسلح در دفاع همه جانبه و هوشمندانه تدبیر فرموده اند. در این نوشتار، با درنظر گرفتن جایگاه دیپلماسی دفاعی در تامین اهداف ملی و تحقق دفاع هوشمندانه به ویژه هوشمندسازی سامانه های نرم افزاری کشور در مقابله با تهدیدهای موجود و نوظهور، به تبیین دیدگاههی مقام معظم رهبری در این خصوص به ویژه ابعاد مختلف نقش آفرینی دیپلماسی دفاعی در مدیریت روابط بین المللی (که نویسنده آن را الگوی دیپلماسی دفاعی اسلامی-ایرانی نامیده است) خواهیم پرداخت.

تهدیدات امنیتی به عنوان بخشی از واقعیت های ژئوپلیتیکی کشورهای مختلف محسوب می شود. ایران به عنوان کشوری محسوب می شود که از نقش موثری در ایفای نقش بازیگری منطقه ای برخوردار است. طبیعی است که چنین بازیگرانی همواره با تهدیدات سخت افزاری و نرم افزاری روبه رو می شوند. شناخت تهدیدات یکی از ضرورت های امنیت سازی در نظام سیاسی ایران می-باشد. تهدیدات نرم دارای این ویژگی می باشد که نشانه هایی از اغوا و تردید را در ذهنیت بازیگران به وجود می آورد، به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران با پدیده های جدیدی از تهدید روبه رو می باشد. تهدیداتی که زمینه های لازم برای شکل گیری جنگ نرم را به وجود می آورد. مقابله با تهدیدات نرم افزاری نیازمند سیاستگذاری راهبردی می باشد. رویکرد مقام معظم رهبری در ارتباط با تهدیدات نرم افزاری بخشی از ضرورت های سیاستگذاری امنیتی در ایران محسوب می شود. ایشان به مناسب های مختلف بر ضرورت تهدیدات و جنگ نرم تاکید داشته اند. به عبارت دیگر، می توان یکی از ضرورت های سیاستگذاری دفاعی و امنیتی ایران را مقابله با تهدیدات دانست. تهدیداتی از اهمیت بیشتری در شکل بندی های امنیتی و راهبردی برخوردار است که اثربخشی نرم افزاری داشته باشد. در این مقاله تلاش می شود تا رویکردهای دفاعی مقام معظم رهبری در ارتباط با تهدیدات نرم افزاری مورد بررسی قرار گیرد.